Το Έθιμο Σήμερα

Το Αγιασώτικο Καρναβάλι γίνεται στην Αγιάσο της Λέσβου. Περιορίζεται στα όρια του οικισμού. Σπάνιες είναι οι παρουσιάσεις καρναβαλικών δρωμένων έξω απ’ το χωριό, κι αυτές μόνο στην πόλη της Μυτιλήνης και για ειδικούς λόγους. Πρόκειται για είδος λαϊκού θεάτρου (με έμμετρη σάτιρα, που αποδίδεται στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, και σκηνική εμφάνιση, ανάλογη με το θέμα του έργου) που παρουσιάζεται σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους (πλατείες, γειτονιές). Στο κάθε συγκρότημα μετέχουν αρκετοί άνθρωποι (σατιρογράφοι, κατασκευαστές, σκηνογράφοι, εκφωνητές) που συνεργάζονται, ώστε να πετύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Ανταμώνουν κάθε χρόνο συνήθως γύρω στα Χριστούγεννα και προσπαθούν να σκαρφιστούν το θέμα του συγκροτήματος, που είναι είτε ένα από τα σημαντικότερα θέματα της χρονιάς που πέρασε (λ.χ. Η τρόικα στην Αγιάσο/2014) είτε ένας ιστορικός ή θρησκευτικός μύθος (λ.χ. Τα όργια του Διόνυσου/2018) μέσα από τα οποία με αλληγορίες και παραλληλισμούς σχολιάζεται η σημερινή κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα. Τις τελευταίες δεκαετίες πηγή της καρναβαλικής θεματολογίας αποτελεί και η τηλεόραση. Συνήθως παρωδείται μια τηλεοπτική εκπομπή με ακροαματικότητα (λ.χ. Χαβαλέδες Νιουζ/2015).

Ο συνήθης κύκλος των ετήσιων καρναβαλικών εκδηλώσεων που λαμβάνουν χώρα στην Αγιάσο είναι ο εξής:

Παρασκευή, πριν την Αποκριά: Στα σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Γυμνάσιο – Λύκειο) γίνονται αποκριάτικες γιορτές, στο πλαίσιο των οποίων εκφωνούνται μαθητικές σάτιρες που σχολιάζουν κυρίως ενδοσχολικά θέματα (τη ζωή στο σχολείο, τους καθηγητές, τα μαθήματα κλπ).

Σάββατο Αποκριάς: Το βράδυ στο Θέατρο του Αναγνωστηρίου δίνονται δυο παραστάσεις με την καρναβαλική επιθεώρηση του Αναγνωστηρίου (σατιρικά θεατρικά μονόπρακτα σε πεζό λόγο και έμμετρη σάτιρα). Από το 2017, λόγω καταστροφής του Θεάτρου από θεομηνία, έχει διακοπεί προσωρινά αυτή η δραστηριότητα. Εναλλακτικά οργανώνεται στον ίδιο χώρο παιδικό μασκέ πάρτι.

Κυριακή της Τυροφάγου: Μετά το μεσημέρι το Αναγνωστήριο αναβιώνει τα παλιά καρναβαλικά έθιμα στις στράτες και στους μαχαλάδες του χωριού. Η πομπή κάνει το γύρο του χωριού. Επικεφαλής του αγερμού η παραδοσιακή κομπανία με τα σαντουρόβιολα και τα φυσερά και πίσω ο Μεγαλέξαντρος (ο καλλίφωνος της ομάδας, ο αρχινιστής των τραγουδιών που επαναλαμβάνει ο χορός) και οι ιμτσούνις (μεταμφιεσμένοι) που τραγουδάνε τα τριψίματα (φαλλικά τραγούδια που διασώζει η προφορική λαϊκή παράδοση) και τα παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια (Σούσα, Λυγερή κ.ά.).

Στη συνέχεια ο Πολιτιστικός Καρναβαλικός Σύλλογος «Ο Σάτυρος» οργανώνει καρναβαλικές εκδηλώσεις με την εμφάνιση καρναβαλικών συγκροτημάτων σε κεντρικά μέρη του χωριού (περιοδικά στην Πλατεία Αγοράς, στο Σταυρί και στο Καμπούδι). Στον κόσμο διανέμεται δωρεάν παραδοσιακό ρυζόγαλο.

Καθαρή Δευτέρα: Ο Πολιτιστικός Καρναβαλικός Σύλλογος «Ο Σάτυρος» οργανώνει καρναβαλικές εκδηλώσεις με την εμφάνιση καρναβαλικών συγκροτημάτων (αρμάτων και σάτιρας) στην Πλατεία Δημαρχείου. Στον κόσμο διανέμονται δωρεάν αλκοολούχα ποτά και νηστίσιμα εδέσματα (μιας και μπαίνει η σαρακοστή).

Τα βράδια του τριημέρου (Σαββάτου, Κυριακής, Καθαρής Δευτέρας) σεργιανίζουν στους δρόμους του χωριού οι ιμτσούνις και ο κόσμος ξεφαντώνει στα καφενεία, όπου τραγουδιούνται τα παραδοσιακά τριψίματα, οργανώνονται σατιρικά σκετς και εκφωνούνται στίχοι. Τα τριψίματα είναι δίστιχα ομοιοκαταληκτικά τραγούδια που υμνούν τα γεννητικά όργανα και τα βάζουν σε αντιπαράθεση μεταξύ τους. Διασώζονται από την προφορική λαϊκή μας παράδοση και χορεύονται κυκλικά πάνω στο λεγόμενο αποκριάτικο μουσικό σκοπό. Τραγουδά τον κάθε στίχο ο κορυφαίος και τον επαναλαμβάνει ο χορός. Μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα τα μέλη του χορού βάφονταν με κόκκινα κραγιόνια. Αργότερα και μέχρι σήμερα μουτζουρώνονται με κάρβουνο. Τα «τριψίματα» αποδείχτηκαν τα πιο ανθεκτικά στο χρόνο λαϊκά έθιμα, που επιβιώνουν μέσα σε κλίμα γενικού παροξυσμού.

Τα τελευταία χρόνια όλα τα σκηνικά των συγκροτημάτων φτιάχνονται από τους ίδιους κατασκευαστές στον ίδιο χώρο και δεν υπάρχουν μυστικά ανάμεσα στις συμμετέχουσες καρναβαλικές ομάδες. Αυτό δε συμβαίνει, όμως, με τους σατιρογράφους που δουλεύουν ξεχωριστά, κυρίως στο σπίτι, και παρουσιάζουν τις σάτιρες τους την τελευταία βδομάδα πριν την Καθαρή Δευτέρα, για να διαβαστούν και να προβαριστούν από τους εκφωνητές. Κατά τη διάρκεια της πρόβας γίνονται βελτιώσεις στο στίχο.

Η έμμετρη σάτιρα στη ντοπιολαλιά (ιαμβικός ή τροχαϊκός δεκαπεντασύλλαβος) χαρακτηρίζεται από την ελευθεροστομία, το σαρκασμό και τον αυτοσαρκασμό, την αλληγορία και τα υπονοούμενα. Ασκεί κοινωνική κριτική και καυτηριάζει τα κακώς κείμενα. Σχολιάζει τοπικά, εθνικά και διεθνή γεγονότα της χρονιάς που πέρασε και της πρόσφατης επικαιρότητας. Ιδιαίτερα πιπεράτη γίνεται όταν καταπιάνεται με το γυναικείο φύλο, που τέτοιες μέρες ακούει τα μύρια όσα…